معرفی گیاه ارکیده
اگر تازه کار هستید و به تازگی وارد دنیای ارکیده ها شده اید، از آن ها نترسید! بسیاری از گونه های ارکیده در صورتی که نیازهایشان را بشناسید، به راحتی قابل نگهداری هستند. این گیاهان مانند گل های گلدانی معمولی نیستند؛ ارکیده ها اپی فیت هستند، یعنی در خاک رشد نمی کنند بلکه روی تنه ی درختان و با چسبیدن به پوست آن ها زندگی می کنند. البته برخی از گونه ها، به ویژه ارکیده های کفش کوشکی، نیمه زمینی اند و در خاک غنی و آبرفتی کف جنگل ها رشد می کنند.
پرسش رایجی که اغلب شنیده می شود این است: «چگونه باید از ارکیده ها مراقبت کنیم؟»
حقیقت این است که مراقبت از ارکیده سخت نیست، فقط متفاوت است. ارکیده ها به ناحق شهرت دشواری در نگهداری پیدا کرده اند، در حالی که بسیاری از گونه های آن ها گیاهان آپارتمانی عالی هستند. با مراقبت درست، ارکیده می تواند ماه ها در سال گل بدهد و حتی سال های طولانی زنده بماند. به همین دلیل، از نظر دوام و ارزش، ارکیده جزو بهترین گیاهان گل دار به حساب می آید. اگر مجموعه ای از ارکیده های متنوع و سالم داشته باشید، می توانید در تمام سال از گل های زیبای آن بدون وقفه لذت ببرید. مراقبت مؤثر از ارکیده تنها نیازمند آشنایی با ویژگی های رشد طبیعی و نیازهای ساده ی این گیاه ظریف است.
گل ارکیده
راهنمای مراقبت و پرورش ارکیده
ارکیده ها از محبوب ترین گیاهان گل دار خانگی در سراسر جهان هستند که هزاران گونه گوناگون دارند. برخی از انواع شناخته شده ی آن ها شامل فالنئوپسیس، کاتلیا، دندروبیوم و سیمبیدیوم است.
ارکیده ها اگر در شرایط مناسب رشد کنند، نگهداری دشواری ندارند و با کمی توجه می توان از گل های چشم نواز و سالم آن ها لذت برد. در ادامه با روش های کامل نگهداری از ارکیده آشنا می شوید تا گیاهتان همیشه شاداب و گل دار باقی بماند.
ارکیده ها نیازهای گوناگونی برای مراقبت دارند. خانواده ی ارکیده بیش از ۸۸۰ نوع (سرده یا جنس) و بیش از ۲۲٬۰۰۰ گونه شناخته شده دارد و این تعداد هر سال در حال افزایش است. به همین دلیل، ارکیده ها بزرگ ترین و متنوع ترین خانواده در میان گیاهان گل دار به شمار می روند. بیشتر ارکیده ها گیاهان گرمسیری هستند که به صورت اپی فیت یا «گیاهان هوایی» رشد می کنند؛ یعنی با چسبیدن به تنه و شاخه ی درختان، زندگی می کنند. برخی نیز لیتوفیت یا «گیاهان سنگ زی» هستند و بر روی یا بین صخره ها رشد می نمایند. گروه باقی مانده از ارکیده ها زمینی هستند که در خاک نرم و غنی کف جنگل ها رشد می کنند.
با توجه به این تنوع گسترده، ارائه ی قوانین کلی برای مراقبت از همه ی ارکیده ها دشوار است. بااین حال، تنها چند ده گونه از آن ها به صورت تجاری تولید می شوند و گونه های بسیار کمتری در گل فروشی ها یا مراکز باغبانی در دسترس هستند. بیشتر ارکیده های موجود در بازار دورگه (هیبرید) هستند؛ یعنی با ترکیب گونه های مختلف (و گاهی حتی سرده های متفاوت) پرورش یافته اند تا ویژگی های مطلوبی مانند رنگ زیبا، عطر، اندازه ی مناسب گل و قابلیت نگهداری آسان را به دست آورند و ویژگی های دشوار گونه های خالص حذف شوند. ارکیده های هیبرید امروزی، گیاهان آپارتمانی بسیار زیبا و پربازدهی هستند که اگر کمی با نیازهای پایه ای آن ها آشنا شوید، نگهداری از آن ها آسان و لذت بخش خواهد بود.
مراقبت از ارکیده
وقتی ارکیده را برای نخستین بار تهیه می کنید، معمولا در حال گل دهی و سالم است. پس از ریزش گل ها، گیاه از بین نمی رود؛ بلکه می توان با مراقبت درست، آن را برای گل دهی مجدد آماده کرد.
برای سالم و شاداب ماندن ارکیده، توصیه های زیر را دنبال کنید:
- محل قرارگیری با نور زیاد ولی غیرمستقیم انتخاب کنید؛ بهترین جهت پنجره جنوبی یا شرقی است.
- اجازه دهید بستر کاشت بین دو آبیاری کاملاً خشک شود.
- از محیط رشد ویژه ی ارکیده استفاده کنید (مخلوطی از پوست درخت، خزه اسفاگنوم، پرلیت و پیت ماس) و از خاک باغچه یا گلدانی معمولی استفاده نکنید.
- با کود مخصوص ارکیده یا کود متعادل (شماره ۲۰ـ۲۰ـ۲۰) به صورت رقیق شده تغذیه کنید.
- در دوره ی رکود گیاه (معمولاً زمستان) کوددهی را کاهش دهید.
گل ارکیده در گلدان
نور
ارکیده برای گل دهی نیاز به نور زیاد ولی پراکنده دارد. آن را در جایی قرار دهید که نور غیرمستقیم فراوان دریافت کند؛ مثلاً کنار پنجره جنوبی یا شرقی. از تابش مستقیم خورشید پرهیز کنید؛ زیرا باعث سوختگی برگ ها می شود.
خاک یا بستر کاشت
ارکیده به خاک سبک و با زهکشی سریع نیاز دارد. بهترین ترکیب شامل تکه های پوست درخت، خزه خشک، پرلیت و پیت ماس است. خاک گلدانی معمولی برای ارکیده مناسب نیست و مانع رشد می شود.
pH کمی اسیدی برای ارکیده ایده آل است.
آبیاری
بین آبیاری ها، بستر ارکیده باید خشک شود تا پوسیدگی ریشه پیش نیاید. زمانی آبیاری کنید که خاک خشک و گلدان سبک شده باشد. در ماه های گرم سال معمولاً ۲ بار در هفته آبیاری کافی است و در ماه های سرد یک بار یا کمتر.
آب با دمای محیط استفاده کنید و تا خروج آب از سوراخ های زیر گلدان آبیاری کنید.
برای تشخیص نیاز به آب:
- ریشه های سبز و سفت یعنی گیاه مرطوب است.
- ریشه های خاکستری و چروکیده نشان از تشنگی دارند.
- ریشه های سیاه یا قهوه ای و نرم نشانه پوسیدگی اند و باید حذف شوند.
دما و رطوبت
ارکیده ها در دمای بین ۱۰ تا ۳۲ درجه ی سانتی گراد رشد مطلوبی دارند و از رطوبت ۴۰ تا ۷۰ درصد لذت می برند.
برای گل دهی طولانی تر، محیط گرم و اندکی مرطوب فراهم کنید و از جریان هوای سرد، نور مستقیم آفتاب یا باد خشک وسایل گرمایشی جلوگیری کنید.
کوددهی
در فصل رشد (بهار و تابستان) با کود مخصوص ارکیده طبق دستور محصول گیاه را تغذیه کنید. در زمستان نیازی به کوددهی نیست.
گردش هوا
وجود جریان هوای ملایم برای سلامت ارکیده ضروری است. گلدان ارکیده را طوری قرار دهید که با سایر گیاهان تماس نداشته باشد و هوا بتواند به آسانی جریان یابد.
مراقبت پس از گل دهی
پس از پایان گل دهی و ریزش گلبرگ ها، ساقه ی گل دهنده را از قسمت بالایی قطع کنید (کل ساقه را نبُرید).
می توان گیاه را در این زمان به گلدانی با تهویه بهتر و بستر تازه منتقل کرد. البته تعویض گلدان اجباری نیست، اما این زمان، ایمن ترین دوره برای انجام آن است. در فصول دیگر ممکن است گل دهی را به تأخیر بیندازد.
ارکیده نارنجی
انواع ارکیده
حدود ۳۰٬۰۰۰ گونه ی وحشی و بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ نوع ترکیبی از ارکیده وجود دارد. آشنایی با نوع ارکیده برای نگهداری بهتر آن ضروری است. رایج ترین گونه ها عبارت اند از:
- Phalaenopsis (فالنئوپسیس):گل های درشت با لب بیرون زده روی ساقه بلند؛ معمولاً سفید، صورتی یا بنفش.
- Dendrobium (دندروبیوم): گل های کوچک در ردیف های متوالی روی ساقه های نی مانند؛ رایج در رنگ های سفید و بنفش.
- Cattleya (کاتلیا): مشهورترین نوع برای دسته گل و Corsage؛ گل های بزرگ و گاه معطر با رنگ ها و نقش های متنوع.
- Cymbidium (سیمبیدیوم): دارای شاخه های متعدد گل؛ بسیار مناسب برای مبتدیان.
هرس
هرس ارکیده سبب هدایت انرژی گیاه برای شکوفه دهی دوباره می شود. همیشه از ابزار تمیز و تیز برای برش استفاده کنید تا زخم گیاه آلوده نشود.
پس از پایان گل دهی، بیشتر انواع ارکیده نیاز به بریدن ساقه ی گل دارند. اگر ساقه سبز مانده باشد (در گونه ی فالنئوپسیس)، می تواند دوباره گل دهد؛ اما وقتی قهوه ای شد، باید قطع شود.
تکثیر
تکثیر ارکیده با بذر بسیار دشوار است، بنابراین روش رایج، تقسیم بوته است:
- محیط کاشت را مرطوب کنید تا جداسازی آسان شود.
- ریشه ها را بررسی و قسمت های سیاه یا له شده را حذف کنید.
- بوته را به آرامی به چند بخش جدا کنید.
- هر بخش را در بستر تازه بکارید، در صورت نیاز قیم بزنید و سپس آبیاری کنید.
تعویض گلدان
وقتی ریشه ها از گلدان بیرون زده یا بستر پوسیده است، باید تعویض انجام شود –اما پس از پایان گل دهی.
- گیاه را به آرامی از گلدان قبلی خارج کنید.
- ریشه های آسیب دیده را قطع کنید.
- آن را در گلدان کمی بزرگ تر با بستر تازه بکارید.
- در صورت نیاز قیم بزنید تا گیاه ثابت بماند.
- طبق روال معمول مراقبت کنید تا ریشه ها در محیط جدید مستقر شوند.
وادار کردن ارکیده به گل دهی مجدد
ارکیده معمولاً سالی یک بار گل می دهد و گل ها بین ۲ تا ۴ ماه دوام دارند.
اگر گل نمی دهد، برخی گونه ها مانند فالنئوپسیس را می توان با چند شب کاهش دمای شبانه تحریک کرد. اما بهترین روش، فراهم کردن شرایط استاندارد نور، رطوبت، دما، آبیاری و تغذیه ی مناسب است.
شاخه ارکیده
آفات و بیماری های رایج
ارکیده به طور کلی گیاهی مقاوم است؛ ولی گاهی ممکن است مورد حمله ی آفات زیر قرار گیرد:
- شته ها
- سفیدبالک ها
- کنه های تارعنکبوتی
- شپشک آردی
- مگس قارچ
- تریپس
- مقیاس ها
در این موارد با اسپری صابون حشره کش، روغن نیم یا آب پرفشار آن ها را از بین ببرید.
بیماری هایی مثل پوسیدگی ریشه، قارچ بوتریتیس، لکه سیاه، آنتراکنوز و بلایت گلبرگ ها نیز ممکن است ایجاد شود. تهویه مناسب و نرمی آبیاری اصلی ترین راه پیشگیری است.
مشکلات رایج در نگهداری از گیاهان ارکیده
ارکیده ها با وجود ظاهر لطیف و گل های چشم نواز خود، گاه در شرایط نامناسب محیطی دچار مشکلاتی می شوند که زیبایی و سلامتشان را تحت تأثیر قرار می دهد. این گیاهان که اغلب اپی فیت هستند و در طبیعت بر روی شاخه و پوست درختان رشد می کنند، نسبت به شرایط نوری، آبیاری و رطوبت بسیار حساس اند. کمبود نور باعث کاهش رشد و گل دهی می شود، در حالی که نور مستقیم آفتاب موجب سوختگی برگ ها خواهد شد. از سوی دیگر، آبیاری نامتناسب ـ چه زیاد و چه کم ـ یکی از دلایل اصلی پوسیدگی ریشه یا چروک شدن برگ ها است که ریشه در شناخت نادرست از نیاز واقعی گیاه دارد.
برخی مشکلات ارکیده مانند زرد شدن برگ ها، ریزش غنچه ها یا توقف گل دهی معمولاً نتیجه استرس محیطی، جریان هوای سرد یا تغییر ناگهانی دما و مکان هستند. همچنین، آفات ریز مانند شپشک آردی و کنه نیز می توانند به برگ ها و گل ها آسیب برسانند. برای پیشگیری از چنین چالش هایی، لازم است شرایط محل نگهداری از نظر نور، رطوبت، تهویه و ترکیب بستر کاشت به دقت تنظیم شود. درک این عوامل و توجه روزانه به ظاهر گیاه، کلید اصلی حفظ شادابی و گلدهی مداوم ارکیده به شمار می آید.
- برگ های چروکیده: نشانه کم آبی یا پوسیدگی ریشه.
- زرد شدن برگ ها: معمولاً از آبیاری زیاد و پوسیدگی ریشه است.
- برگ های آویزان: نشان از خشکی یا نور ناکافی دارد.
- ریزش غنچه ها: ناشی از استرس، تغییر دما، هوای خشک یا بخارات شیمیایی.
- ساقه گل قهوه ای: ممکن است نتیجه آفتاب سوختگی، کمبود مواد غذایی یا قارچ باشد.
ارکیده بنفش
نتیجه گیری
ارکیده ها از زیباترین و در عین حال شگفت انگیزترین گیاهان گل دار هستند که با رعایت چند نکته ساده می توان سال ها از طراوت و گل های تماشایی آن ها لذت برد. با فراهم کردن نور کافی ولی غیرمستقیم، آبیاری متعادل، رطوبت مناسب و بستر سبک با زهکشی خوب، این گیاه ظریف می تواند در بهترین شرایط رشد کند و گل های تازه ای را در هر فصل به نمایش بگذارد. نکته مهم در نگهداری ارکیده، شناخت تفاوت آن با گیاهان خاکزی معمولی است؛ زیرا ریشه های ارکیده نیازمند جریان هوا و خشک شدن میان دو آبیاری اند.
در مجموع، ارکیده ها نه گیاهانی سخت نگهدار، بلکه گیاهانی متفاوت هستند که با کمی دقت و آشنایی با نیازهای طبیعی شان به راحتی در خانه یا محل کار شاداب می مانند. اگر محیطی گرم، مرطوب و با نور غیرمستقیم برایشان فراهم شود، ارکیده نه تنها به صورت منظم گلدهی می کند، بلکه به یکی از ماندگارترین و ارزشمندترین گیاهان آپارتمانی شما تبدیل خواهد شد.