آموزش هرس درخت گیلاس

گیلاس میوه ی بی نظیر تابستان است که برای چیدن مستقیم از درخت یا پختن یک پای گیلاس شیرین، عالی است. اما سالم نگه داشتن درخت گیلاس تان به طوری که هر سال میوه بدهد، ممکن است کاری دشوار به نظر برسد.

خوشبختانه، اگر این کار به درستی انجام شود، فرآیندی نسبتاً ساده است. در این راهنما، به شما آموزش خواهیم داد که چگونه درختان گیلاس جوان و بالغ را هرس کنید تا بتوانید هر سال رشد و سلامت کلی درخت خود را تقویت نمایید.

1- زمان بندی و نکات کلیدی هرس نهال گیلاس

برای هرس نهال گیلاس، باید حداقل یک سال صبر کنید تا ارتفاع آن به بیش از ۷۶ سانتی متر برسد تا از ضعیف شدن آن جلوگیری شود. بهترین زمان برای هرس اصلی، تابستان و در دوره ای خشک و بدون بارندگی است، زیرا درختان گیلاس به غرقاب شدن ریشه بسیار حساس بوده و مستعد بیماری های قارچی ناشی از رطوبت مانند پوسیدگی قهوه ای، شانکر باکتریایی و پوسیدگی ریشه هستند؛ اگرچه برخی هرس در دوره خواب را نیز پیشنهاد می کنند، اما همچنان باید از بارندگی اجتناب کرد. البته یک هرس اولیه و سبک برای فرم دهی را می توان در بهار برای نهال تازه کاشته شده انجام داد. در نهایت، به خاطر داشته باشید که ارقام گیلاس شیرین برای مناطق کاملاً آفتابی و ارقام ترش برای مکان هایی با نیم سایه ایده آل هستند.

2- آماده سازی ابزار هرس

برای جلوگیری از انتقال بیماری ها و آسیب به درخت، آماده سازی ابزار هرس امری ضروری است. پیش از شروع، قیچی های هرس را با قرار دادن به مدت ۵ دقیقه در محلولی متشکل از یک قسمت وایتکس (مایع سفیدکننده) و سه قسمت آب، کاملاً ضدعفونی کرده، سپس با آب داغ آبکشی و با حوله ای تمیز خشک نمایید؛ به عنوان روش جایگزین، می توانید از محلول یک به یک الکل طبی و آب نیز استفاده کنید. علاوه بر این، اکیداً توصیه می شود که قیچی خود را با یک سوهان الماسه تیز کنید، چرا که ابزار تیز، برشی تمیز ایجاد کرده و آسیب به بافت چوبی درخت گیلاس را به حداقل می رساند، که این امر خود در پیشگیری از نفوذ بیماری ها بسیار مؤثر است.

3- اولین برش کلیدی برای یک اسکلت قوی

در یک یا دو سال اول پس از کاشت، یکی از مهم ترین اقدامات هرس، سرزنی (Heading) یا قطع کردن نوک تنه اصلی درخت است. با استفاده از قیچی تیز و ضدعفونی شده، تنه اصلی را با زاویه ۴۵ درجه طوری برش دهید که ارتفاع نهایی آن بین 60 تا 90 سانتی متر باشد. انجام این کار در تابستان و پیش از تشکیل جوانه ها، باعث می شود انرژی درخت که در غیر این صورت صرف جوانه های بالایی می شد، هدر نرفته و صرف تولید شاخه های جانبی سالم و قوی گردد. این تکنیک نه تنها رشد شاخه ها را در مسیر دلخواه هدایت می کند و احتمال بیماری و پوسیدگی را کاهش می دهد، بلکه باید توجه داشت که برش های سرزنی هرگز نباید نزدیک شاخه هایی که در آینده میوه می دهند انجام شود، زیرا می تواند منجر به رشد واکنشی و ناخواسته در آن نواحی گردد.

4- انتخاب شاخه های اصلی درخت گیلاس

پس از اولین فصل خواب درخت گیلاس (یعنی بعد از گذشت یک سال از کاشت)، نوبت به ایجاد اسکلت اصلی آن می رسد. برای این کار، در فصل تابستان شاخه پیشروی مرکزی (نوک تنه) را حذف کنید تا انرژی درخت به جای رشد عمودی، صرف تقویت سه تا چهار شاخه جانبی قوی شود. این مجموعه شاخه ها که «حلقه شاخه های اصلی» (Scaffold Whorl) نامیده می شوند، ساختار و تعادل آینده درخت را شکل می دهند. برای تشکیل این اسکلت، چهار تا پنج شاخه سالم را انتخاب کنید که با زاویه ایده آل ۴۵ تا ۶۰ درجه نسبت به تنه رشد کرده اند، به صورت عمودی با فاصله تقریبی ۲۰ سانتی متر از هم قرار دارند و پایین ترین آن ها حداقل ۴۵.۷ سانتی متر از سطح زمین بالاتر است. به یاد داشته باشید که اقدام زودهنگام برای این کار می تواند به نهال آسیب برساند.

5- هرس و کوتاه کردن شاخه های اصلی

پس از انتخاب چهار یا پنج شاخه اصلی اسکلت درخت، نوبت به هرس آن ها می رسد. هر یک از این شاخه ها را طوری کوتاه کنید که طول نهایی آن ها به حدود ۶۱ سانتی متر (۲۴ اینچ) برسد. برای این کار، با استفاده از قیچی هرس، یک برش زاویه دار در فاصله ۰.۶ سانتی متری (۱/۴ اینچ) بالای یک جوانه ایجاد کنید؛ این نوع برش، رشد جدید را در آن نقطه تحریک خواهد کرد. اگر شاخه ها برای قیچی هرس معمولی بیش از حد ضخیم بودند، از قیچی های دسته بلند (loppers) یا یک اره باغبانی استفاده نمایید. در پایان، تمام شاخه های بریده شده را جمع آوری کرده و در سطل زباله یا کمپوست قرار دهید.

6- هرس و شکل دهی شاخه های فرعی

پس از هرس شاخه های اصلی اسکلت، حالا نوبت به مدیریت شاخه های فرعی روی آن ها می رسد. روی هر یک از این شاخه های اصلی، دو شاخه فرعی که قوی تر بوده و با فاصله مناسبی از یکدیگر در جهات خوبی رشد کرده اند را به عنوان شاخه های ثانویه انتخاب کنید. سپس، تمام شاخه های فرعیِ باقی مانده روی آن شاخه اصلی را با یک برش زاویه دار حذف نمایید. این اقدام هدفمند باعث می شود تا انرژی درخت به جای پخش شدن بین شاخه های ضعیف و متعدد، تنها روی شاخه های منتخب و قوی متمرکز شود و در نهایت به تولید میوه ای بیشتر و باکیفیت تر منجر گردد.

7- باز کردن مرکز درخت و هرس تکمیلی

برای تکمیل هرس، تمام شاخه های اضافی و مرکزی را با برش های تمیز و زاویه دار حذف کنید تا در نهایت فقط شاخه های اصلی اسکلت باقی بمانند و مرکز درخت کاملاً باز و خلوت شود. این فضای باز برای سلامت درخت گیلاس حیاتی است، زیرا به جریان بهتر هوا کمک کرده و از بروز بیماری های قارچی جلوگیری می کند؛ یک نشانه خوب برای مرکز باز این است که بتوانید دست خود را به راحتی از میان تنه اصلی عبور دهید بدون آنکه به شاخه ای برخورد کند. همیشه از ایجاد برش های صاف و هم سطح با تنه خودداری کنید، زیرا برش زاویه دار به آب باران اجازه می دهد به راحتی سرازیر شود و از تجمع رطوبت و پوسیدگی در محل زخم جلوگیری می کند. در نهایت، هرگونه شاخه شکسته، آسیب دیده یا متقاطع (شاخه هایی که روی هم رشد کرده اند) را نیز از درخت جوان خود حذف نمایید.

8- ساختار پلکانی برای جذب نور بیشتر

در تابستان سال بعد و پس از یک فصل رشد دیگر، درخت شما بلندتر شده و شاخه های جدیدی تولید کرده است. در این مرحله، باید دومین طبقه از شاخه های اصلی (اسکلت دوم) را ایجاد کنید. درخت را به دقت ارزیابی کرده و شاخه های مناسبی را انتخاب کنید که حدود ۶۰ سانتی متر (دو فوت) بالاتر از طبقه اول اسکلت قرار گرفته باشند. نکته بسیار مهم این است که شاخه های این طبقه جدید نباید مستقیماً بالای شاخه های قدیمی تر قرار بگیرند، بلکه باید در فواصل بین آن ها باشند تا روی شاخه های پایینی سایه نیندازند. ایجاد این ساختار پلکانی به نور خورشید اجازه می دهد تا به تمام قسمت های درخت نفوذ کند و به سلامت و باروری آن کمک کند. این هرس را نهایتاً تا پایان مرداد ماه (آگوست) انجام دهید.

هرس درخت گیلاس بالغ

پس از آنکه درخت گیلاس شما به بلوغ رسید، تمرکز هرس از ساختن اسکلت به نگهداری، کنترل رشد و افزایش باردهی تغییر می کند. برای این منظور، انجام منظم مراحل زیر ضروری است:

1- هرس برای حفظ باروری و کنترل رشد

پس از سال سوم که درخت گیلاس بالغ می شود، دیگر نیازی به ایجاد اسکلت جدید نیست و هرس سالانه با هدف دیگری انجام می شود. برای تحریک رشد جدید و حفظ باروری، هر تابستان حدود یک سوم از رشد سال گذشته را هرس کنید. از آنجایی که شاخه هایی که به سمت بیرون رشد می کنند میوه دهی بهتری دارند، تمرکز اصلی خود را بر کوتاه کردن شاخه های عمودی و رو به بالا بگذارید. همچنین، اگر یک شاخه جدید بیش از حد بلند شده است، آن را نیز به اندازه یک سوم یا نصف طولش کوتاه نمایید. برای شاخه های ضخیم تر که با قیچی معمولی بریده نمی شوند، از قیچی های دسته بلند (loppers) یا اره باغبانی استفاده کنید و همیشه قبل از شروع کار از تیز و تمیز بودن ابزار خود اطمینان حاصل نمایید.

2- پاکسازی شاخه های خشک

برای حفظ سلامت درخت، ضروری است که تمام شاخه های مرده، بیمار یا خشک شده را از آن حذف کنید، زیرا این شاخه ها می توانند به مرور زمان کل درخت را ضعیف کرده و از بین ببرند. با استفاده از یک ابزار تیز، این شاخه ها، برگ ها و میوه های خشکیده را با یک برش زاویه دار ببرید و بقایای آن ها را برای جلوگیری از شیوع بیماری، حتماً در سطل زباله یا کمپوست قرار دهید. به یاد داشته باشید که ضدعفونی کردن ابزار هرس قبل از استفاده یک قانون همیشگی است؛ این کار را حتی اگر فقط قصد دارید چند شاخه کوچک و خشک را جدا کنید نیز انجام دهید تا از انتقال هرگونه بیماری به بخش های سالم درخت جلوگیری شود.

3- حذف پاجوش ها و نهال های خودرو

همچنین، به مدیریت رشد ناخواسته در پای درخت نیز توجه کنید. تمام پاجوش هایی را که مستقیماً از پایه تنه یا ریشه ها بیرون زده اند، قطع نمایید. علاوه بر این، هرگونه نهال خودرویی را که از بذر در اطراف درخت روییده است، به طور کامل از ریشه خارج کنید. این اقدام ضروری است زیرا از رقابت این گیاهان ناخواسته با درخت اصلی بر سر آب و مواد مغذی جلوگیری می کند و تضمین می کند که تمام انرژی درخت صرف رشد سالم و تولید میوه شود.

4- هرس سالانه برای حفظ ساختار و باردهی

هر فصل، یک قدم به عقب بردارید و ساختار کلی درخت خود را ارزیابی کنید تا از رشد صحیح آن مطمئن شوید. تمام شاخه های جدیدی که خارج از چارچوب اسکلت اصلی رشد کرده اند، شاخه هایی که به صورت متقاطع و درهم تنیده شده اند، یا هر شاخه نابجا و اضافی دیگر را هرس نمایید. هدف اصلی از این کار، حفظ یک ساختار باز و خلوت است تا نور خورشید و جریان هوا به راحتی به مرکز درخت نفوذ کرده و به بهبود کیفیت و کمیت میوه ها کمک کند. علاوه بر این، شاخه هایی که باردهی ندارند را نیز می توانید با یک برش زاویه دار از محل اتصالشان به شاخه اصلی حذف کنید.

5- جلوگیری از شیوع بیماری پس از هرس

پس از اتمام کار هرس، یکی از مهم ترین مراحل، پاکسازی کامل محیط است. از آنجایی که درختان گیلاس به شدت مستعد ابتلا به بیماری هستند، باید تمام شاخه های بریده شده و بقایای هرس را جمع آوری کنید. این کار به ویژه زمانی که شاخه های مرده یا بیمار را حذف کرده اید، اهمیت دوچندان دارد. تمام ضایعات را از روی زمین بردارید و برای جلوگیری قطعی از شیوع بیماری، آن ها را در محلی دور از درخت از بین ببرید یا از باغ خارج کنید. هرگز این بقایا را در پای درخت رها نکنید، زیرا این کار می تواند منجر به بازگشت و گسترش بیماری به درخت سالم شما شود.

6- حذف شاخه های خشک و بیمار خارج از فصل هرس

یک قانون مهم این است که حذف شاخه های مرده یا بیمار محدود به فصل خاصی نیست. اگر در بهار یا تابستان، که معمولاً زمان های نامناسبی برای هرس هستند، متوجه یک شاخه بیمار یا در حال خشک شدن شدید، باید آن را بدون درنگ هرس کنید، حتی اگر درخت در دوره خواب نباشد. تأخیر در این کار می تواند باعث سرایت بیماری به سایر قسمت های سالم درخت شود. هنگام کار با درخت بیمار، یک نکته حیاتی این است که ابزار هرس خود را پس از هر برش ضدعفونی کنید؛ برای این کار، ابزار را در محلول رقیق شده وایتکس (آب و سفیدکننده) فرو برده، با آب داغ شسته و قبل از برش بعدی کاملاً خشک نمایید. در نهایت، پس از بریدن شاخه آلوده، حتماً محل زخم را با چسب یا پماد مخصوص باغبانی بپوشانید تا از آن محافظت شود.

چه زمانی درخت گیلاس را هرس کنیم

درباره بهترین زمان هرس درخت گیلاس دو دیدگاه اصلی وجود دارد. دیدگاه سنتی، هرس در زمستان و در فصل خواب درخت را توصیه می کند با این استدلال که انرژی درخت به جای تولید شاخه ها یا شکوفه هایی که قرار است حذف شوند، به سمت شاخه های اصلی هدایت می شود. با این حال، امروزه متخصصان برجسته باغبانی قویاً توصیه می کنند که هرس را پس از پایان فصل برداشت در اواخر تابستان (مانند اواخر تیر یا مرداد) انجام دهید. دلیل اصلی این است که در این دوره گرم و خشک، خطر ابتلا به بیماری های خطرناکی مانند «بیماری برگ نقره ای» و «شانکر باکتریایی» به مراتب کمتر است. بنابراین، این زمان بهترین فرصت برای حذف هرگونه شاخه مرده، بیمار، متقاطع یا آسیب دیده نیز می باشد.

چرا باید درخت گیلاس را هرس کرد؟

هرس منظم و سالانه، یک اصل کلیدی برای تنظیم رشد، تضمین سلامت و حفظ شادابی درخت شماست. عادت کردن به این کار نه تنها در درازمدت نگهداری از درخت را برایتان آسان تر می کند، بلکه باعث می شود برای سال های طولانی درختی پربار و سالم داشته باشید. هرس اصولی درختان میوه به طور مستقیم میزان محصول سالانه شما را افزایش داده و کیفیت و اندازه میوه ها را به شکل چشمگیری بهبود می بخشد. کافی است یک بار طعم گیلاس های خانگی خود را امتحان کنید تا دیگر هرگز به سراغ میوه های بازاری نروید.

تنک کردن میوه درختان گیلاس

تنک کردن میوه، یکی از تکنیک های کلیدی برای بهبود کیفیت محصول است که شباهت زیادی به هرس شاخه ها دارد. همان طور که با هرس شاخه های اضافی، انرژی درخت صرف شاخه های اصلی می شود، با حذف میوه های اضافی نیز انرژی باقیمانده به طور متمرکز صرف درشت تر شدن و باکیفیت تر شدن میوه های باقیمانده می گردد. این کار یک مزیت مهم دیگر نیز دارد: به درخت کمک می کند تا برای فصل آینده جوانه های گل بیشتری تولید کند و از پدیده سال آوری (کم محصول شدن در یک سال در میان) جلوگیری می کند. برای انجام این کار، با یک قیچی تیز از ابتدای یک شاخه شروع کنید و به گونه ای میوه ها را حذف کنید که بین هر دو میوه باقیمانده حدود ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر فاصله باشد.

نتیجه گیری

همانطور که در این راهنمای جامع مشاهده کردید، هرس درخت گیلاس فراتر از یک کار باغبانی ساده، یک سرمایه گذاری هوشمندانه برای سلامت، زیبایی و باروری بلندمدت درخت شماست. از شکل دهی دقیق اسکلت یک نهال جوان گرفته تا نگهداری و جوان سازی یک درخت بالغ، هر برشی که با دقت و آگاهی انجام شود، یک قدم مثبت در جهت تقویت درخت محسوب می شود.

به یاد داشته باشید که سه اصل کلیدی موفقیت شما عبارتند از:

• زمان بندی صحیح: انجام هرس اصلی در اواخر تابستان برای جلوگیری از بیماری.
• رعایت بهداشت: ضدعفونی کردن همیشگی ابزار برای پیشگیری از انتقال آلودگی.
• ایجاد ساختار باز: اطمینان از رسیدن نور و هوا به تمام نقاط درخت.

با پیروی از این اصول و تکنیک ها، نه تنها سلامت درخت خود را تضمین می کنید، بلکه کیفیت و کمیت محصولتان را نیز به شکل چشمگیری افزایش خواهید داد. اکنون با این دانش، می توانید با اطمینان خاطر ابزار خود را بردارید و با هر هرس، به درخت گیلاس خود برای داشتن سال ها رشد پربار و میوه های آبدار و شیرین کمک کنید.